Եվրամիությունը քաղաքական և տնտեսական միություն է, որի նպատակն է ստեղծել արդար և անվտանգ միջավայր իր անդամ երկրների քաղաքացիների համար։
Եվրամիության պատմությունը
Դարեր շարունակ եվրոպական մայրցամաքում բազմաթիվ պատերազմներն ու հակամարտությունները, և վերջապես XX դարում տեղի ունեցած երկու կործանարար համաշխարհային պատերազմները ծնեցին միասնական Եվրոպայի գաղափարը, որը եվրոպացի առաջնորդների կարծիքով հնարավոր կլինի քաղաքական և տնտեսական ինտեգրման միջոցով:
Ոգեշնչված Ժան Մոնեի գաղափարից՝ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ռոբերտ Շումանը 1950 թվականի մայիսի 9-ին բարձրաձայնեց ածուխ արդյունահանող և պողպատ արտադրող եվրոպական երկրների միություն ստեղծելու նախաձեռնությունը։ Ծրագրի համաձայն, Միության երբեմնի պատերազմող պետություններում ածխի արդյունահանումը և պողպատի արտադրությունը կմիավորվեն և կդրվեն ընդհանուր գերագույն իշխանության ներքո: «Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքը» ստեղծվել է 1951 թվականին, որը միավորել է վեց պետություններ՝ Բելգիա, Արևմտյան Գերմանիա, Լյուքսեմբուրգ, Ֆրանսիա, Իտալիա և Նիդերլանդներ։ Արդյունքում պատերազմի համար անհրաժեշտ հումքը (պողպատ և ածուխ) դարձավ հաշտեցման և խաղաղության գործիքներ։ Հաջողված համագործակցությունը հստակ ցույց տվեց, որ ինտեգրացիոն գործընթացն անշրջելի էր և պետք է էլ ավելի խորանա։
Եվրոպական միության զարգացման փուլերը՝ հիմնական պայմանագրեր
Ավելի կայուն և անվտանգ միջավայր ստեղծելու, անդամ երկրների միջև քաղաքական և տնտեսական համագործակցությունը խորացնելու նպատակով Եվրամիությունը մշտապես զարգացրել է իր բազմաճյուղ կառուցվածքը, որն ի վերջո ձևավորել է աշխարհում նմանը չունեցող միություն։
Եվրամիությունը մշտապես զարգացրել և զարգացնում է մի կառույց, որն աշխարհում նմանը չունի։ Եվրամիության հիմնադիր օրենսդրությունը անդամ երկրների կողմից ստորագրված տարբեր պայմանագրերն են, որոնք հիմք են դնում Եվրամիության քաղաքականությանը և սահմանում են նրա ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը, օրենսդրական ընթացակարգերը և հիմնական լիազորությունները:
Եվրամիության ընդլայնումը
Եվրոպայում հավասարության, տնտեսական ամրապնդման և փխրուն անվտանգության ամրապնդման նպատակով հիմնադրված կազմակերպության մեջ սկզբում միավորվեց եվրոպական վեց պետություն։ Նրանց համագործակցության և ինտեգրման դրական արդյունքները ժամանակի ընթացքում եվրոպական մյուս երկրների մոտ ցանկություն առաջացրին իրենք ևս միանային Համագործակցությանը։ Եվրամիության մեջ իր ողջ պատմության ընթացքում ընդլայնման յոթ ալիքների արդյունքում, այսօր 27 եվրոպական պետություններ են միավորված ։
27 երկիր
Եվրամիության ինստիտուտները
Եվրամիությունը բաղկացած է անկախ ինստիտուտներից, որոնք կազմում են միասնական գործուն համակարգ, միևնույն ժամանակ անկախ մարմիններ են, որոնք գործում են Եվրամիության համաձայնագրերի և ենթաօրենսդրական ակտերի հիման վրա, գործում են իրենց կողմից ընդունված դրույթներին, հրահանգներին և առաջարկություններին համապատասխան։
Հիմնական հաստատությունների շենքերի լուսանկարները.
Եվրամիության հարևանության քաղաքականությունը
Եվրամիության համար կարևոր է իր հարևանության կայունության և անվտանգության հարցը։ Հենց այդ նպատակով Եվրամիությունը ձևավորել է «Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը», որի շրջանակներում ենթադրվում է համագործակցություն արևելքում և հարավում գտնվող իր հարևանների հետ։
Եվրամիությունը համագործակցում է իր հարևանների հետ երկկողմ գործընկերության ձևաչափով` պաշտպանելու ընդհանուր արժեքները (ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ և օրենքի գերակայություն), միաժամանակ աշխատելով միասին զարգացնել շուկայական տնտեսությունը և կայուն զարգացումը: Դրա համար Եվրամիությունը ֆինանսական և տեխնիկական աջակցություն է ցուցաբերում իր հարևաններին։
Լուսանկարներ Եվրամիության պատմությունից
1950 թվականի 9 մայիսի, Շումանի հռչակագրի շնորհանդես
1951 թվականի 16 ապրիլի, Փարիզի համաձայնագիր
1957 թվականի 27 մարտի, Հռոմի պայմանագիր
1965 թվականի 8 ապրիլի, Բրյուսելի պայմանագիր (Marger Treaty)
1979 թվականի 17 հուլիսի, Ստրասբուրգում առաջին ուղղակիորեն ընտրված Եվրախորհրդարանը
1958 թվականի 14 հունիսի, Շենգենյան համաձայնագիր
1986 թվականի 17 փետրվարի, Միասնական եվրոպական ակտ
1992 թվականի 7 փետրվարի, Մաաստրիխտի համաձայնագիր
1997 թվականի 2 հոկտեմբերի, Ամստերդամի համաձայնագիր
2001 թվականի 26 փետրվարի, Նիցցայի համաձայնագիր
2007 թվականի 13 դեկտեմբերի, Լիսաբոնի համաձայնագիր
Գիտե՞ք արդյոք, որ
Լիտվայի Սեյմի նախագահ Վիկտորաս Պրանցկետիսի նախաձեռնությամբ 2018 թվականի մայիսից Լիտվան Վրաստանը «Գրուզիա» անվանելու փոխարեն կոչում է «Սաքարթվելո»։
Եվրամիությունն ունի 24 պաշտոնական լեզու
Ամեն անգամ, երբ Եվրոպական միությունն ընդլայնվում է, նոր անդամ պետության պետական լեզուն միաժամանակ դառնում է Եվրամիության պաշտոնական լեզուներից մեկը։ Նշված քաղաքականության նպատակն է․ Եվրամիությունը շփվի իր քաղաքացիների հետ իրենց մայրենի լեզվով, պահպանի Եվրոպայի հարուստ լեզվական բազմազանությունը, նպաստի Եվրոպայում լեզուների ուսումնասիրությանը։ Եվրամիության կառույցները թարգմանիչների և թարգմանիչների ամենամեծ գործատուներն են աշխարհում:
1985 թվականի հունիսի 14-ին Լյուքսեմբուրգի Շենգեն քաղաքում ստորագրվեց «Եվրամիության երկրների միջև անձնագրային մաքսային հսկողության վերացման մասին» համաձայնագիրը։
Համաձայնագրի համաձայն՝ Բելգիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան, Լյուքսեմբուրգը և Նիդերլանդները պայմանավորվել են աստիճանաբար վերացնել ընդհանուր սահմանային հսկողությունը և ներմուծել ազատ տեղաշարժ ստորագրող անդամ պետությունների, անդամ այլ երկրների կամ երրորդ պետությունների քաղաքացիների համար։ Ներկայումս Շենգենյան համաձայնագիրը ներառում է.
Եվրամիության անդամ 22 երկրներ՝ Ավստրիա, Բելգիա, Չեխիա, Դանիա, Էստոնիա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Հունաստան, Հունգարիա, Իտալիա, Լատվիա, Լիտվա, Լյուքսեմբուրգ, Մալթա, Նիդերլանդներ, Լեհաստան, Պորտուգալիա, Սլովակիա, Սլովենիա, Իսպանիա և Շվեդիա։
Եվրամիության 4 ոչ անդամ երկրներ՝ Շվեյցարիա, Նորվեգիա, Իսլանդիա և Լիխտենշտեյն։
Նշենք, որ Շենգենյան գոտու 4 թեկնածու երկրներ են՝ Բուլղարիան, Կիպրոսը, Խորվաթիան և Ռումինիան։
Մեծ Բրիտանիան և Եվրամիության անդամ Իռլանդիան Շենգենյան գոտու անդամ չեն:
Եվրամիության անդամ է Կիպրոսի միայն հունական (հարավ) հատվածը, իսկ թուրքական (հյուսիս) մասը՝ ոչ։
2004 թվականի ապրիլին, Եվրամիությանը Կիպրոսի Հանրապետության պաշտոնական անդամակցությունից մի քանի օր առաջ, կղզու երկու կողմերում էլ անցկացվել է Կիպրոսի միավորման հանրաքվե (այսպես կոչված՝ «Անանի պլանի» հաստատման համար)։ Կիպրոսի թուրքական հատվածը 64,9%-ով կողմ է քվեարկել ծրագրին, այն դեպքում, երբ հույները մերժել են այն՝ 24,2%-ով: Արդյունքում 2004 թվականին Կիպրոսի Հանրապետությունը միացավ Եվրամիությանը, սակայն միայն երկրի հարավային, հունական հատվածը։
Եվրախորհրդարանում Գերմանիան ունի ամենաշատ՝ 96 ներկայացուցիչ, իսկ ամենաքիչը՝ Մալթան՝ 6։
Այս թիվը կախված է անդամ երկրի բնակչությունից: Չնայած դրան՝ փոքր երկրները լավագույնս կարողանում են այս մեխանիզմով արտահայտել իրենց դիրքորոշումները և կիսվել իրենց գաղափարներով։
Եվրոպայի օրը նշվում է մայիսի 9-ին
1950 թվականի այս օրը դրվեց Եվրամիության հիմքը։ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ռոբերտ Շումանը ներկայացրել է ծրագիր, որը նախատեսում էր, որ եվրոպական երկրները միավորեն ռազմավարական ռեսուրսները, որ նույնիսկ այնպիսի պատմական հակառակորդների միջև, ինչպիսիք են Ֆրանսիան և Գերմանիան, պատերազմը «ոչ միայն աներևակայելի, այլև նյութապես անհնար լիներ»։
2012 թվականի հոկտեմբերի 12-ին Եվրամիությունը Նոբելյան մրցանակի է արժանացել խաղաղության, ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների պաշտպանության գործում ներդրած ավանդի համար։
«Եվրոպայի քարածխի և պողպատի միավորման» այսօրվա Եվրոպական հանձնաժողովի առաջին նախագահ է նշանակվել Եվրոպական միության ստեղծման գաղափարի հեղինակ ֆրանսիացի քաղաքական գործիչ Ժան Մոնեն։
Եվրամիության դրոշի վրա 12 աստղերը չեն ներկայացնում 12 անդամ պետությունները։
12 թիվը եվրոպական միասնության, ընդհանուր ինքնության և կատարելության խորհրդանիշն է։
Եվրամիության «Ձոն ուրախությանը» օրհներգը գերմանացի հայտնի կոմպոզիտոր Լյուդվիգ վան Բեթհովենի իններորդ սիմֆոնիայի մի մասն է, որը ստեղծվել է դեռևս 1823 թվականին։
Եվրոն Եվրամիության պաշտոնական արժույթն է և միակ դրամական միավորն է գրեթե 300 միլիոն եվրոպացիների համար:
Եվրամիության միասնական շուկայի հիմնաքարը ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և մարդկանց ազատ տեղաշարժն է, որը հայտնի է որպես «Չորս ազատություններ»:
Եվրամիության հետ Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու համաձայնագիրը (DCFTA) Վրաստանին հնարավորություն է տալիս աստիճանաբար ընդունել Եվրամիության ներքին շուկայի չորս ազատություններից երեքը՝ ապրանքների, ծառայությունների և կապիտալի ազատ տեղաշարժը: Չորրորդ ազատությանը՝ մարդկանց ազատ տեղաշարժին, նպաստում է վիզային ռեժիմի ազատականացման գործընթացը։
Եվրախորհրդարանը Եվրամիության միակ ուղղակի ընտրված հաստատությունն է, որն ընտրվում է Եվրամիության քաղաքացիների կողմից յուրաքանչյուր 5 տարին մեկ։
Եվրոպական միության քաղաքական կենտրոնները գտնվում են Բրյուսելում, Ստրասբուրգում, Լյուքսեմբուրգում, Հաագայում և Ֆրանկֆուրտում։
Եվրամիության դիտորդական առաքելությունը (EUMM) միակ միջազգային դիտորդական մեխանիզմն է Վրաստանում:
Նրա գործառույթն է՝ կանխել ռազմական գործողությունների վերսկսումը, նպաստել օկուպացիոն գծի երկու կողմերում ապրող տեղի բնակչության անվտանգ և բնականոն կյանքի վերականգնմանը, վստահության վերականգնման և տեղում անվտանգության ու մարդու իրավունքների առումով առկա իրավիճակի, ներառյալ Ռուսաստանի կողմից հրադադարի համաձայնագրի խախտման փաստերի մասին միջազգային հանրությանը անաչառ տեղեկատվության տրամադրման առումով։
Եվրոպական միասնական ակտը նպատակ ուներ ստեղծել ընդհանուր շուկա և իրականացնել ինստիտուցիոնալ փոփոխություններ։
Միասնական եվրոպական ակտով հիմնվել է Եվրոպական խորհուրդը, Խորհրդարանական վեհաժողովը պաշտոնապես կոչվել է Եվրոպական խորհրդարան, ավելացել են նրա լիազորությունները, ավելացել են Եվրոպական հանձնաժողովի լիազորությունները և ստեղծվել է Առաջին ատյանի դատարանը, այժմ՝ Գլխավոր դատարան։ Միասնական եվրոպական ակտը ներմուծել է քաղաքականության մի քանի նոր ոլորտներ՝ ներքին շուկա, տնտեսական և սոցիալական միասնություն, ընդհանուր արտաքին քաղաքականություն և սոցիալական քաղաքականություն՝ առողջություն և անվտանգ աշխատանքային միջավայր:
Լիսաբոնի համաձայնագրի արդյունքում Եվրոպայի քաղաքացիներին տրվել է օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք (European Citizens' Initiative):
Ի թիվս այլ նորամուծությունների, Լիսաբոնի համաձայնագիրը նաև եվրոպական քաղաքացիներին օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք է տվել (European Citizens’ Initiative), ինչը նշանակում է, որ Եվրամիության մեկ միլիոն քաղաքացիներ, որոնք ներկայացնում են Եվրամիության անդամ երկրների քառորդ մասը (ներկայումս 27 անդամ երկրներից առնվազն 7-ը), իրավունք ունեն ուղղակիորեն կոչ անել Եվրահանձնաժողովին օրենսդրություն նախաձեռնել այն ոլորտների առնչությամբ, որոնց համար անդամ պետությունները իրավասություն են փոխանցել Եվրամիությանը:
Եվրամիության խորհրդի աշխատանքի հիմնական սկզբունքը վեցամսյա ժամանակահատվածի հերթագայությամբ տարբեր անդամ երկրների կողմից Խորհրդի
նախագահությունն է, որը նախագահում է նիստերը և սահմանում ընդհանուր քաղաքական օրակարգը։
Եվրամիությունը հնարավորինս աջակցում է կին գիտնականներին և տարբեր ծրագրերի միջոցով նպաստում է նրանց զարգացնել սեփական գործունեությունը նախագծի կամ նախաձեռնության միջոցով:
Նման մրցույթներից է Եվրոպական միության մրցանակը երիտասարդ նորարար կանանց համար, որի նպատակն է նպաստել կանանց դերի հզորացմանը նորարարության ուղղությամբ և նախատեսում է կին նորարարների ամենամյա մրցանակաբաշխություն:
1992 թվականի փետրվարի 7-ին Նիդերլանդների Մաաստրիխտ քաղաքում ստորագրվեց Եվրամիության մասին պայմանագիրը (Treaty on European Union), որը հայտնի է որպես Մաաստրիխտի պայմանագիր։
Այս պայմանագրի ստորագրմամբ Եվրամիավորումները վերափոխվեց Եվրամիության՝ տնտեսականի հետ մեկտեղ ձեռք բերելով քաղաքական բաղադրիչ։
Եվրոպական ինտեգրումը Վրաստանի քաղաքացիների համար նշանակում է ավելի շատ հնարավորություններ կրթություն ստանալու աշխարհի առաջատար եվրոպական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, ինչպես նաև ծանոթանալու ժամանակակից եվրոպական միջնակարգ կրթության նորարարություններին:
«ERASMUS +» ծրագրին մասնակցող երկրների շարքում Վրաստանը վերջին մի քանի տարիների ընթացքում անշեղորեն պահպանում է իր դիրքերը հաջողակ երկրների տասնյակում։
Եվրամիության «ERASMUS+» ծրագրի ֆինանսավորմամբ 2015-2020 թվականներին Վրաստանից 6509 ուսանող արդեն ստացել է բարձրագույն ակադեմիական կրթություն եվրոպական առաջատար բուհերում։
Եվրամիությունը ERASMUS + ծրագրի համար 2021-2027 թվականներին հատկացրել է 26 մլրդ եվրո։
Ուսուցիչների բարեկամության «eTwinningPlus» ծրագիրը առցանց հարթակ է, որը ստեղծվել է Եվրամիության և նրա հարևան երկրների դպրոցների միջև համագործակցությունը խթանելու համար:
Հարթակի նպատակն է օգնել ուսուցիչներին, դպրոցի ղեկավարությանը և դպրոցում աշխատող այլ աշխատակիցների կապվել միմյանց հետ, համագործակցել։ Ծրագրի միջոցով նրանց հնարավորություն է տրվում կիսվել իրենց գաղափարներով և մշակել համատեղ ուսումնական նախագծեր։ Ծրագիրը հնարավորություն տվեց վրացի և եվրոպացի ուսուցիչներին ընկերանալ, շփվել և կիսվել փորձով:
Շենգենյան գոտու արտաքին սահմանները խստորեն վերահսկվում են, իսկ ներսում անձնագրային ստուգումներ չեն իրականացվում
Շենգենյան համաձայնագրով սահմանվել է, որ Շենգենյան գոտում ընդգրկված պետությունների սահմանները պետք է վերացվեն, իսկ արտաքին սահմանները պետք է ուժեղացվեն։ Երկրները պարտավոր են միասնական քաղաքականություն վարել միգրանտների նկատմամբ, ինչը պահանջում է տվյալների ընդհանուր բազայի և ոստիկանական-դատական միասնական համակարգի գործարկում։
1997 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Նիդերլանդների մայրաքաղաք Ամստերդամում ստորագրված համաձայնագրով միավորվեցին մարդու իրավունքների և ինչպես Եվրամիության, այնպես էլ ոչ անդամ երկրների իրավունքների պաշտպանությունը Եվրոպական միավորման հիմնադիր պայմանագրի շրջանակներում։
Եվրոպական կենտրոնական բանկը պատասխանատու է Եվրոպական միության տնտեսական և դրամավարկային քաղաքականության մշակման և իրականացման համար։
Դրա հիմնական նպատակն է ապահովել՝ գների կայունությունը և կայուն ֆինանսական համակարգի պահպանումը ֆինանսական շուկաների և հաստատությունների վերահսկողության միջոցով: Եվրոպական կենտրոնական բանկը լիովին անկախ է, և ո՛չ նա, ո՛չ ազգային կենտրոնական բանկերը կամ նրանց ղեկավար մարմինները իրավունք չունեն պահանջել կամ ստանալ հանձնարարականներ Եվրոպական միության որևէ այլ մարմնից:
Եվրոպական Աուդիտորների դատարանը Եվրամիության ինստիտուտներից մեկն է և իրականացնում է Եվրոպական Միության ֆինանսների աուդիտ։
Դրա հիմնական նպատակն է բարելավել Եվրամիության ֆինանսական կառավարումը և հաշվետվություն պատրաստել պետական հիմնադրամներից գումարները ծախսելու գործընթացի վերաբերյալ։ Դատարանը ստեղծվել է 1975 թվականին և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։
Արդարադատության եվրոպական դատարանը բաղկացած է երկու առանձին դատարաններից՝ Արդարադատության դատարան (Court of Justice) և Գլխավոր դատարան (General Court):
Դատարանը մեկնաբանում է Եվրամիության օրենքները, որպեսզի ապահովի, որ օրենքը նույն կերպ կիրառվի բոլոր անդամ երկրներում: Դատարանը քննում է նաև Եվրամիության կառավարությունների և կառույցների միջև վեճերը: Բացի այդ, անհատները, ընկերությունները և կազմակերպությունները կարող են դիմել դատարան այն դեպքում, եթե կարծում են, որ Եվրամիության կառույցները խախտել են իրենց իրավունքները։ Դատարանը ստեղծվել է 1952 թվականին և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։
2014 թվականի հունիսի 27-ին ստորագրված Ասոցացման համաձայնագրով Վրաստան-Եվրամիություն հարաբերությունները անցան որակական նոր փուլ և խթան հաղորդեցին Վրաստանի շարունակական և արագ զարգացմանը։
Համաձայնագիրը, որի բաղկացուցիչ մասն է Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու համաձայնագիրը (DCFTA), ընդգրկում է երկրի քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտները։