ՆԱՏՕ-Վրաստան համագործակցության պատմությունը

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո նախկին խորհրդային հանրապետությունները բախվեցին մեծ մարտահրավերների՝ հակամարտություններ, տնտեսական լճացում, կոռուպցիա և անգործունակ պետական ​​ինստիտուտներ. սրանք ընդամենը 1990-ական թվականների հետխորհրդային տարածքին բնորոշ խնդիրների փոքր ցանկն է, թեև հիմնական խնդիրը մնում էր անվտանգության հարցը, որը Վրաստանի նման փոքր երկրի համար ավելի կարևոր էր։

Նախկին խորհրդային հանրապետություններից մի քանիսը գերադասեցին մնալ Մոսկվայի ուղեծրում, իսկ մյուսները շարունակեցին զարգանալ արևմտյան ուղղությամբ։ Նշված հանրապետություններից այսօրվա դրությամբ միայն Լիտվան, Լատվիան և Էստոնիան են դարձել արևմտյան աշխարհի մաս։ Ուստի, Մերձբալթյան երկրների օրինակը ուշագրավ ու խոստումնալից է ժողովրդավարական փոխակերպման ենթարկվող երկրների համար։

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո նախկին խորհրդային հանրապետությունները բախվեցին մեծ մարտահրավերների՝ հակամարտություններ, տնտեսական լճացում, կոռուպցիա և անգործունակ պետական ​​ինստիտուտներ. սրանք ընդամենը 1990-ականների հետխորհրդային տարածքին բնորոշ խնդիրների փոքր ցուցակն են, թեև հիմնական խնդիրը մնում էր անվտանգության հարցը, որը Վրաստանի նման փոքր երկրի համար ավելի կարևոր էր։

Նախկին խորհրդային հանրապետություններից մի քանիսը գերադասեցին մնալ Մոսկվայի ուղեծրում, իսկ մյուսները շարունակեցին զարգանալ արևմտյան ուղղությամբ։ Նշված հանրապետություններից միայն Լիտվան, Լատվիան և Էստոնիան են դարձել արևմտյան աշխարհի մաս։ Ուստի, մերձբալթյան երկրների օրինակը ուշագրավ ու խոստումնալից է ժողովրդավարական փոխակերպման ենթարկվող երկրների համար։

Անկախություն ձեռք բերելուց անմիջապես հետո Վրաստանը ընտրեց արևմտյան կուրս՝ ցանկություն հայտնելով համագործակցել Եվրամիության և Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հետ, սակայն երկրում ստեղծված ծանրագույն տնտեսական և քաղաքական իրավիճակը, տարածքային հակամարտությունները և քաղաքացիական պատերազմը խոչընդոտեցին Վրաստանի արևմտյան զարգացումը, արդյունքում Վրաստանի ինտեգրացիոն գործընթացն այնքան արագ չընթացավ, որքան Բալթյան երկրների դեպքում։

Վրաստանի անվտանգության և արտաքին քաղաքականության նպատակն է ստեղծել անվտանգ, ժողովրդավարական և կայուն միջավայր։ Վերոնշյալին հասնելու համար անկախության ձեռքբերումից անմիջապես հետո Վրաստանի արտաքին և անվտանգության քաղաքականության հիմնական գերակայություն սահմանվեց ինտեգրումը եվրոպական և եվրատլանտյան կառույցներին։

ՆԱՏՕ-Վրաստան հարաբերությունների հիմքը դրվել է 1992 թվականին, երբ Վրաստանը միացավ Հյուսիսատլանտյան համագործակցության խորհրդին (NACC – North Atlantic Cooperation Council), որը 1997 թվականին վերանվանվեց Եվրատլանտյան համագործակցության խորհուրդ (EAPC – Euro-Atlantic Partnership Council): Համագործակցությունն ընդլայնվեց 1994 թվականին՝ միանալով ՆԱՏՕ-ի «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» (PfP – Partnership for Peace) ծրագրին, որի նպատակն էր զարգացնել պաշտպանական և անվտանգության համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի և առանձին գործընկեր երկրների միջև:

ՆԱՏՕ-Վրաստան հարաբերությունների պատմության մեջ հարկ է նշել 2002 թվականին Պրահայում կայացած ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովը, որի ժամանակ Վրաստանի երկրորդ նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն առաջին անգամ բարձրաձայնեց Վրաստանի՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու ցանկության մասին։

2004 թվականին Վրաստանը դարձավ առաջին երկիրը, որը մշակեց ՆԱՏՕ-ի հետ Անհատական ​​գործընկերության գործողությունների ծրագիր ((IPAP – Individual Partnership Action Plan): Սա նշանակում էր ժամանակի մեջ բաշխված գործողությունների ծրագիր, որի շրջանակներում Վրաստանը ստանձնեց կոնկրետ պարտավորություններ Դաշինքի հանդեպ։ Ճիշտ է, նշված փաստաթուղթը Դաշինքին միանալու մեխանիզմ չէր, սակայն երկրում ընթացող բարեփոխումների հաջողության տեսանկյունից IPAP-ի շրջանակներում Դաշինքի հետ համագործակցությունը մեծ նշանակություն ստացավ։ Փաստաթուղթը նախատեսում էր բարեփոխումների իրականացում մի շարք ոլորտներում և պահանջում էր Վրաստանի կառավարության միասնական ու համակարգված ջանքեր դրանց արդյունավետ իրականացման համար։ IPAP-ի կատարողականի տարեկան գնահատումը ՆԱՏՕ-ի միջազգային ծառայության պարտականությունն էր: 2004-2008 թվականներին մենք ստացել ենք ընդհանուր առմամբ 5 գնահատական ​​(4 պաշտոնական և 1 ոչ պաշտոնական): Բոլորն էլ դրական էին։ Վրաստանը ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին մոտարկելու նպատակով 2006 թվականի սեպտեմբերի 21-ից Դաշինքը սկսեց Վրաստանի հետ համագործակցությունը անդամակցության հարցերի շուրջ ինտենսիվ երկխոսության (ID – Intensified Dialogue on Membership Issues) շրջանակներում։

Ինտենսիվ երկխոսությունը ՆԱՏՕ-Վրաստան համատեղ համագործակցության մեխանիզմ էր և նախապատրաստական ​​փուլ, որը կօգնի Վրաստանին ավելի լավ հասկանալ Դաշինքին միանալու համար անհրաժեշտ չափանիշները։ ID-ի ձևաչափով ՆԱՏՕ-ի և Վրաստանի միջև ինտենսիվ խորհրդակցություններ են անցկացվել քաղաքական, անվտանգության, հակամարտությունների խաղաղ կարգավորման, պաշտպանության, քաղաքացիական արտակարգ իրավիճակների պլանավորման, տնտեսական, գիտական, կրթական և այլ հարցերի շուրջ:

Ավելի ուշ՝ 2008 թվականին, Բուխարեստի գագաթնաժողովում (ապրիլի 2-4), ՆԱՏՕ-ի ղեկավարները պայմանավորվեցին, որ Վրաստանը կդառնա Դաշինքի անդամ։ Բուխարեստի գագաթնաժողովի քաղաքական որոշումը Վրաստանի հետ կապված կարելի է համարել ամենաառաջադեմ և կարևոր ուղերձներից մեկը երկրի համար ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու ճանապարհին։

2008 թվականի օգոստոսին Վրաստանի դեմ Ռուսաստանի ագրեսիայից հետո դաշնակիցները պատրաստակամություն հայտնեցին օգնել Վրաստանին մի շարք ոլորտների վերականգնման հարցում և որոշեցին ստեղծել ՆԱՏՕ-Վրաստան հանձնաժողով (NGC – NATO-Georgia Commission), որը յուրատեսակ մեխանիզմ է Բուխարեստի գագաթնաժողովում ընդունված որոշումների իրականացման և օգնության գործընթացի վերահսկման համար։ Նույն թվականի սեպտեմբերին Հյուսիսատլանտյան խորհրդի (NAC – North Atlantic Council) Վրաստան կատարած երկօրյա այցի արդյունքում (2008թ. սեպտեմբերի 15-17) ստորագրվեց ՆԱՏՕ-Վրաստան հանձնաժողովի հիմնադիր շրջանակային փաստաթուղթը, իսկ դեկտեմբերին ՆԱՏՕ-ի ԱԳ նախարարներն աջակցել են ՆԱՏՕ-ի տարեկան ազգային ծրագրի (ANP) մշակմանը` Վրաստանի հանձնաժողովի շրջանակներում: Նշենք, որ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման քաղաքականության փորձից ելնելով, տարեկան ազգային ծրագիրն իրականացնում էին միայն Անդամակցության գործողությունների ծրագրում (Membership Action Plan) ընդգրկված երկրները, հետևաբար Վրաստանի օրինակն աննախադեպ է։ Ամենամյա ազգային ծրագրի իրականացումն օգնում է երկիրը հնարավորինս մոտեցնել ՆԱՏՕ-ի չափորոշիչներին։ Ներկայումս Վրաստանն ավարտում է տարեկան ազգային ծրագրի XI ցիկլը (2020 թվականի դրությամբ): Հարկ է նշել, որ ANP-ի բոլոր գնահատականները, որոնք ամեն տարի Դաշինքը մանրակրկտորեն իրականացնում է, դրական են:

Նշենք, որ 2008 թվականի սեպտեմբերի առաջին այցից հետո կայացել է Հյուսիսատլանտյան խորհրդի 4 այց՝ 2011, 2013, 2016 և 2019 թվականներին, ինչը Վրաստանի նկատմամբ Դաշինքի անսասան քաղաքական աջակցության կարևոր հաստատումն է։

Ավելի ուշ՝ 2011 թվականի դեկտեմբերի 7-ին, ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայանում տեղի ունեցավ Դաշինքի անդամ երկրների նախարարական հանդիպումը, որի արդյունքում Վրաստանը հիշատակվեց որպես հավակնող երկիր Չեռնոգորիայի, Բոսնիա-Հերցեգովինայի և Հարավսլավիայի նախկին հանրապետություն Մակեդոնիայի հետ միասին։ Վրաստանի ՆԱՏՕ-ին ինտեգրվելու առումով նշանակալի առաջընթաց է վրացական կողմի մասնակցությունը 2012 թվականին Չիկագոյի գագաթնաժողովի բոլոր հանդիպումներին (բացի ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների հանդիպումից): Չիկագոյի գագաթնաժողովից հետո ՆԱՏՕ-Վրաստան հարաբերությունները տեղափոխվեցին նոր փուլ՝ Վրաստանը խմբավորվեց հավակնորդ երկրների, այսինքն՝ Բալկանյան երկրների հետ, որոնք անդամակցության հստակ հեռանկարներ ունեն։ Միաժամանակ ընդգծվել է ընդհանուր առմամբ եվրատլանտյան անվտանգության գործում Վրաստանի նշանակալի ներդրումը։

2014 թվականի Ուելսի գագաթնաժողովում դաշնակիցները որոշում են կայացրել Վրաստանի հետ մշակել էական փաթեթ, որի հիմնական նպատակն է բարձրացնել համատեղելիությունը ՆԱՏՕ-ի հետ, զարգացնել պաշտպանական կարողությունները և պատրաստել Վրաստանին անդամակցությանը։ Էական փաթեթի իրականացմանը մասնակցել են ՆԱՏՕ-ի բոլոր անդամները և երկու գործընկեր երկրները՝ Շվեդիան, Ֆինլանդիան։ Հարկ է նշել, որ 2020 թվականի դեկտեմբերին ՆԱՏՕ-ի արտգործնախարարները հաստատել են Վրաստանի համար նորացված էական փաթեթը (SNGP), որը կարևոր տարրեր է պարունակում Վրաստանի պաշտպանունակության հետագա հզորացման համար։

2015 թվականի օգոստոսի 27-ին Կրծանիսիի Ազգային ուսումնական կենտրոնի տարածքում բացվել է ՆԱՏՕ-Վրաստան Համատեղ զորավարժանքների և գնահատման կենտրոնը (JTEC): JTEC-ը ՆԱՏՕ-ի և Վրաստանի հերթական հաջողված ծրագիրն է, որը զգալիորեն նպաստում է երկրի պաշտպանունակության բարձրացմանը և ՆԱՏՕ-ին Վրաստանի պաշտպանական ուժերի համատեղելիության  բարձրացմանը, ինչպես նաև տարածաշրջանային ու միջազգային անվտանգության ամրապնդմանը։ Զորավարժանքների և գնահատման կենտրոնից օգտվում են ոչ միայն Վրաստանը և Դաշինքի անդամ երկրները, այլև ՆԱՏՕ-ի գործընկերները։

Էական փաթեթի կարևոր նախագծերից է Պաշտպանական ինստիտուցիոնալ կառուցման դպրոցը (Defence Institution Building School-DIB), որը ստեղծվել է 2016 թվականին։ Նրա հիմնական խնդիրն է աջակցել անվտանգության ոլորտում լավ կառավարմանը, ամրապնդել ազգային կարողությունները պաշտպանության և անվտանգության հարցերում և զարգացնել համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի համապատասխան կառույցների, անդամ և գործընկեր երկրների հետ:

2016 թվականին Վարշավայի գագաթնաժողովում կարևորագույն որոշումներ են կայացվել պաշտպանության ոլորտում Վրաստանին ՆԱՏՕ-ի լրացուցիչ օգնություն տրամադրելու վերաբերյալ։ Ամրապնդվեց ՆԱՏՕ-Վրաստան էական փաթեթը և ընդունվեցին նոր նախաձեռնություններ։ Գագաթնաժողովում որոշվել է, որ ՆԱՏՕ-ն ակտիվորեն կսկսի ամրապնդել Սև ծովի անվտանգությունը, Վրաստանը կներգրավվի այդ գործընթացում և կմասնակցի Սև ծովի անվտանգության հետ կապված ռազմավարական երկխոսությանը։

ՆԱՏՕ-ի 2018 թվականի Բրյուսելի գագաթնաժողովին առաջին անգամ   անդամ երկրների ղեկավարները հանդիպեցին ամենաբարձր մակարդակով՝ քննարկելու հատուկ Վրաստանին վերաբերող հարցեր։ Ընդունվեց ՆԱՏՕ-Վրաստան հանձնաժողովի հռչակագիրը, որը նույնպես աննախադեպ է, քանի որ դա ՆԱՏՕ-Վրաստան հարաբերությունների պատմության մեջ առաջին հռչակագիրն է պետությունների ղեկավարների մակարդակով (նախկինում մենք ունեցել ենք համատեղ հայտարարություններ արտգործնախարարների մակարդակով):

Գագաթնաժողովում Վրաստանը կոնկրետ և կարևոր գործնական արդյունքներ ստացավ Դաշինքի հետ Սև ծովի անվտանգության ամրապնդմանն ուղղված համատեղ գործողությունների առումով, ինչը մեր գործնական համագործակցության նոր ուղղությունն է։

Հարկ է նշել,   եզրափակիչ փաստաթղթում Դաշինքի կողմից Վրաստանի նկատմամբ արտահայտված քաղաքական աջակցությունը բաց դռների քաղաքականության համատեքստում, մասնավորապես հաստատված է Բուխարեստի գագաթնաժողովի որոշումը, որ Վրաստանը կդառնա ՆԱՏՕ-ի անդամ, և որ հավակնորդ Վրաստանն ունի բոլոր գործնական գործիքները, որ նախապատրաստվի և օգնի Դաշինքին անդամակցելու համար։

Ավելի ուշ՝ 2019 թվականի հոկտեմբերի 3-4-ը Վրաստանում, ք․ Բաթումիում ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի տեղակալ Ռոուզ Գոթմյոլերի գլխավորությամբ կայացել է Հյուսիսատլանտյան խորհրդի հինգերորդ այցը։ Այցի շրջանակում կայացած ՆԱՏՕ-Վրաստան հանձնաժողովի նիստում ընդունվել է համատեղ հայտարարություն, ըստ որի դաշնակիցները բարձր են գնահատել Վրաստանում ընթացող ժողովրդավարական բարեփոխումները։ Այցի շրջանակներում նրանք եղել են Բաթումիի նավահանգստում, որտեղ այցելել են «Դիոսկուրիա» և «Օչամչիրե» նավերը և հանդիպել ՆԱՏՕ-ի Գործողությունների հայեցակարգային հնարավորությունների (OCC) գործընթացում ընդգրկված առափնյա պաշտպանության աբորդաժի   խմբերին։

Հարկ է նշել, որ 2020 թվականի դեկտեմբերին ՆԱՏՕ-ի արտգործնախարարները հաստատել են Վրաստանի համար նորացված էական փաթեթը (SNGP), որը կարևոր տարրեր է պարունակում Վրաստանի պաշտպանունակության հետագա ամրապնդման համար։

2022 թվականի հունիսի 28-30-ին քաղաք Մադրիդում կայացած ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների ղեկավարների գագաթնաժողովում հաստատվել է «Վրաստանին հարմարեցված օգնության միջոցառումների փաստաթուղթը»։ Փաստաթուղթը կոնկրետ միջոցառումներ է պարունակում Վրաստանի պաշտպանունակության հետագա զարգացման և այդ գործընթացում ՆԱՏՕ-ի առավել արդյունավետ ներգրավման համար։

Անցած տարիների ընթացքում Վրաստանն ապացուցել է, որ գործունակ, արժեքավոր, վստահելի գործընկեր և Դաշինքի հավակնորդ երկիր է։ Լայնորեն ճանաչված է այն առաջընթացը, որին Վրաստանը հասել է ժողովրդավարական բարեփոխումների իրականացման, պաշտպանական ուժերի և պաշտպանական ինստիտուտների արդիականացման, ինչպես նաև միջազգային անվտանգության ամրապնդման գործում իր ներդրումով։

jQuery(document).ready(function($) {
$(‘a.ic-printPage’).click(function(){
window.print();
return false;
});
});