ՆԱՏՕ-ի նպատակն է ապահովել իր անդամ երկրների ազատությունն ու անվտանգությունը՝ թե՛ քաղաքական, թե՛ ռազմական առումներով:
Դաշինքի մասին
Դաշինքի անդամները խստորեն պահպանում են այնպիսի արժեքներ, ինչպիսիք են ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը, ժողովրդավարությունը, անհատական ազատությունը, մարդու իրավունքները և օրենքի գերակայությունը։
Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հիմնական սկզբունքներից մեկը կոլեկտիվ պաշտպանությունն է, ըստ որի՝ մեկ կամ մի քանի պետությունների վրա զինված հարձակումը դիտվում է որպես հարձակում ՆԱՏՕ-ի անդամ բոլոր երկրների վրա։ Տվյալ դեպքում Դաշինքը օգնություն կտրամադրի վտանգի տակ գտնվող անդամ երկրին կամ երկրներին և կձեռնարկի բոլոր անհրաժեշտ գործողությունները, ներառյալ ռազմական ուժի կիրառումը՝ Հյուսիսային Ատլանտյան տարածաշրջանի անվտանգությունը վերականգնելու և պահպանելու համար:
Ի՞նչն է պայմանավորել ՆԱՏՕ-ի ստեղծում:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո գաղափարական պատնեշը Եվրոպան բաժանեց երկու մասի։ 1948 թվականից ի վեր ամերիկացիները հսկայական ֆինանսական և քաղաքական օգնություն են ցուցաբերել պատերազմից քանդված Եվրոպային։ Նպատակը պարզ ու հստակ էր. թույլ չտալ, որ կոմունիզմը կարողանար տարածվել հզորացած Եվրոպայում:
1948 թվականի մարտի 17-ին Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Հոլանդիան, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը ստորագրեցին «Բրյուսելյան պակտը»։ Միությունը նպատակ ուներ սերտորեն համագործակցել միմյանց հետ և ստեղծել միասնական պաշտպանական համակարգ, որը կդիմադրեր Խորհրդային Միության գաղափարական, քաղաքական և ռազմական էքսպանսիային: Փաստորեն, «Բրյուսելյան պակտ» փաստաթուղթը հիմք դարձավ Արևմտյան Եվրոպայի միասնական անվտանգության համակարգի ստեղծման և ՆԱՏՕ-ի հիմնադրման համար։
ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը
ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման գործընթացն ուղղված է կայունության և համագործակցության խթանմանը, միասնական և ազատ հյուսիսատլանտյան տարածաշրջանի պահպանմանը, խաղաղության համար միավորմանը և ընդհանուր ժողովրդավարական արժեքների ձևավորմանը: Դաշինքի անդամ դառնալու պետության հրավերի հետ կապված բոլոր որոշումները կայացվում են Հյուսիսատլանտյան խորհրդի կողմից՝ Դաշինքի անդամների կոնսենսուսի հիման վրա։ ՆԱՏՕ-ի անդամ չհանդիսացող պետությունը չի մասնակցում նման որոշումների կայացման գործընթացին։
ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրներ
ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահ առաքելությունները
Հյուսիսատլանտյան դաշինքն իր պատմության ընթացքում ենթարկվել է մի շարք փոփոխությունների, որպեսզի լիովին պատրաստ լինի դիմակայելու նոր մարտահրավերներին: Ամենակարևոր փոփոխություններից մեկը խաղաղապահ գործողությունների և ճգնաժամերի կառավարման մեջ ներգրավվելու որոշումն է՝ անկախ հակամարտության աշխարհագրական դիրքից։ Դաշինքն ընդունում է, որ սպառնալիքն այլևս չի սահմանափակվում որևէ կոնկրետ վայրով և պատրաստ է արձագանքել դրան, երբ և որտեղ էլ որ այն ընթանա: Քսաներորդ դարի 90-ական թվականներին ՆԱՏՕ-ն առաջին անգամ իրականացրեց խաղաղապահ գործողություններ։ Մասնավորապես, Բալկաններում (Բոսնիա և Հերցեգովինա) 1995 թվականին, Կոսովոյում 1999 թվականին և Մակեդոնիայում 2001 թվականին, որտեղ Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Դաշնային Հանրապետության փլուզման արյունալի հակամարտությունը լուրջ վտանգ ստեղծեց ոչ միայն տարածաշրջանային, այլ նաև ընդհանուր՝ եվրոպական անվտանգության համար։ 2003 թվականին Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի առաքելությամբ Դաշինքն ապացուցեց, որ ունակ է լուծելու խնդիրները ոչ միայն իր ավանդական պատասխանատվության՝ եվրատլանտյան տարածքում, այլև դրանից դուրս:
Լուսանկարներ ՆԱՏՕ-ի պատմությունից
Հյուսիսատլանտյան խորհրդի նիստ՝ պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների մակարդակով. Փարիզ, Ֆրանսիա, 1957 թվականի 16 դեկտեմբերի
Փարիզի պայմանագրի ստորագրում, Փարիզ, Ֆրանսիա, 1954 թվականի 23 հոկտեմբերի
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահ Ջոն Քենեդու այցը ՆԱՏՕ, Փարիզ, Ֆրանսիա, 1961 թվականի 7 հունվարի
Մեծ Բրիտանիայի թագուհի Եղիսաբեթ II-ի այցը ՆԱՏՕ։ Բրյուսել, Բելգիա, 1980 թվականի 25 նոյեմբերի
1955 թվականի մայիսի 6-ին Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունը դարձավ ՆԱՏՕ-ի անդամ։ Փարիզ, Ֆրանսիա։
ՆԱՏՕ-ի խորհրդարանականների հանդիպում, Փարիզ, Ֆրանսիա, 1955 թվական 18 հուլիսի, «ՆԱՏՕ-ի խորհրդարանականների» առաջին համաժողով, հետագայում հայտնի դարձավ որպես Հյուսիսատլանտյան վեհաժողով։
Հունաստան․ 1962 թվականի մայիսի 3-6-ը Հունաստանում տեղի ունեցավ հանդիպում, որը շատ կարևոր էր ինչպես Հունաստանի, այնպես էլ եվրոպական դաշնակիցների ու Կանադայի անվտանգության համար։ Հյուրընկալող երկիրն ամեն ինչ արել է, որ ՆԱՏՕ-ի արտաքին գործերի և պաշտպանության նախարարների հանդիպումը հիշարժան լիներ, ինչը ցույց է տալիս Ակրոպոլիսի վրայով անցկացված տպավորիչ թռիչքը:
Հունաստան. ՆԱՏՕ-ն օգտագործել է իր նոր անդամների պատմությունը պատմելու այլ եղանակներ. Դաշինքը լուսանկարիչներ է ուղարկել երկիր ճանապարհորդելու և տեսախցիկով ֆիքսել տեղի բնակչության առօրյան 50-ական թվականներին:
Նեապոլ․ ՆԱՏՕ-ի 10-ամյա հոբելյանին, 1959 թվականին Նեապոլում ցուցահանդես է կազմակերպվել, Պիացցա դել Պլեբիսցիտ։
Պորտուգալիա. այնպիսի երկրի համար, որի շահերը երկար ժամանակ եղել են նրա գաղութները, տարածքները և առևտրային կետերը, ՆԱՏՕ-ի մասին իրազեկվածության բարձրացումը հանրության համար կարևոր է: Առաջին շրջիկ ցուցահանդեսը մեկնարկել է 1952 թվականին Փարիզից և կոչվում է «Խաղաղության քարավան»։ Նա մեկնել է մի քանի անդամ երկրներ՝ մինչև 1954 թվականի սեպտեմբերին Պորտուգալիայում կանգ առնելը։
Նիդերլանդներ․ ՆԱՏՕ-ի մասին ցուցահանդես Հաագայում, Դաշինքի 15-ամյակի կապակցությամբ, 1964 թվական։
Պորտուգալիա/Զինվորականներ․ Պորտուգալիայի զինված ուժերի թիվն ավել էր ՆԱՏՕ-ի անդամ մի քանի երկրների համեմատ: Կառավարությունն աստիճանաբար արդիականացրել և մեծացրել իր ռազմական ուժերը, հատկապես այն բանից հետո, երբ երկիրը միացել է ՆԱՏՕ-ին։
Պորտուգալիա/Զինվորական․ 1950-ականների ընթացքում պորտուգալացի շատ սպաներ մասնակցել են ռազմածովային զորավարժություններին և դաշնակից երկրների վերապատրաստմանը: Նրանք վերադարձել են աշխարհի նոր ռազմավարական և քաղաքական տեսլականով, ինչը նպաստում է Պորտուգալիայի նոր հեռանկարներին: ՆԱՏՕ-ն օգնել է երկրին ձևավորել սպաների նոր սերունդ, որը կոչվում է «ՆԱՏՕ-ի սերունդ»։
ԱՄՆ-ՆԱՏՕ-ի հրամանատարները, որոնք պատասխանատու են օվկիանոսի 41 միլիոն քառակուսի կիլոմետր տարածքի պաշտպանության համար, ներգրավվել են Միացյալ Նահանգների զինված ուժերից: Մեծ մասը ռազմածովային ուժերի ծովակալներ էին (բացառությամբ մեկ ծովային հետևակների կորպուսի գեներալի և մեկ բանակի գեներալի): Նրանք Նորֆոլկից, Վիրջինիայից ղեկավարում էին Ատլանտյան օվկիանոսի պաշտպանությունը:
Նորվեգիա․ Երկրորդ աշխարհամարտում իրենց փորձառության արդյունքում Նորվեգիան և նրա զինված ուժերը գիտեին նախապատրաստվելու կարևորությունը, երբ խոսքը վերաբերում էր պաշտպանությանը: Նորվեգիայի ուժերը օգտագործել են տարբեր զինտեխնիկա ցուրտ, ձյունառատ և լեռնային տեղանքում աշխատելու համար:
Գիտե՞ս արդյոք , որ
Հյուսիսատլանտյան պայմանագիրը (Վաշինգտոնի պայմանագիր) ստորագրվել է 1949 թվականի ապրիլի 4-ին Վաշինգտոնում, Կոլումբիայի նահանգում։
Նշված պայմանագիրը ամենակարճ փաստաթղթերից է և բաղկացած է 14 հոդվածից։ ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր համաձայնագրին կարող եք ծանոթանալ՝ անցնելով հղումով։
ՆԱՏՕ-ն ռազմաքաղաքական կազմակերպություն է, որտեղ անդամ երկրները պահպանում են լիարժեք անկախություն և ինքնիշխանություն։
Հյուսիսատլանտյան դաշինքում բոլոր որոշումներն ընդունվում են կոնսենսուսի հիման վրա՝ հաշվի առնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի շահերը։ ՆԱՏՕ-ի անդամ բոլոր երկրները հավասար իրավունք ունեն քննարկումների և որոշումների կայացման ժամանակ։
2018 թվականի հունվարի 3-ին ՆԱՏՕ-ն առաջին անգամ հաստատել է Դաշինքի պաշտոնական օրհներգը։
Օրհներգի երաժշտությունը գրվել է 1989 թվականին ՆԱՏՕ-ի 40-ամյա հոբելյանի կապակցությամբ Լյուքսեմբուրգի զինվորական նվագախմբի դիրիժոր, կապիտան Անդրե Ռայխելինգի կողմից։ Ոչ պաշտոնապես այս երաժշտությունը տարիներ շարունակ օգտագործվել է ՆԱՏՕ-ի տարբեր միջոցառումների ժամանակ: Օրհներգը խոսքեր չունի և կատարվում է 20 երաժշտական գործիքներով։
2004 թվականի մարտի 29-ին ՆԱՏՕ-ի պատմության մեջ ամենամեծ ընդլայնման ալիքի արդյունքում դաշինքին միացան 7 նոր անդամներ:
2022 թվականին Փարիզի գագաթնաժողովում Բուլղարիան, Էստոնիան, Լատվիան, Լիտվան, Ռումինիան, Սլովակիան և Սլովենիան պաշտոնապես հրավիրվել են Դաշինքին միանալու քննարկումներ սկսելու համար։ 2004 թվականի մարտի 29-ին այս երկրները պաշտոնապես դարձան Դաշինքի անդամ։ Հարկ է նշել նաև, որ մինչ Դաշինքին միանալը նշված բոլոր յոթ երկրները մասնակցում էին այսպես կոչված MAP-ին՝ անդամակցության գործողությունների ծրագրին։
ՆԱՏՕ-ի բաց դռների քաղաքականությունը ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր կանոնադրության կարևորագույն սկզբունքներից է։
ՆԱՏՕ-ի դուռը բաց է ցանկացած եվրոպական պետության համար, որը պատրաստ է կատարել անդամակցության համար անհրաժեշտ պարտավորությունները, նպաստել եվրատլանտյան տարածքի անվտանգությանը և կիսել ՆԱՏՕ-ի ժողովրդավարական արժեքներն ու սկզբունքները։ 1949 թվականից ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների թիվը 12-ից հասել է 30-ի։ 2020 թվականին Հյուսիսային Մակեդոնիան դարձավ ՆԱՏՕ-ի 30-րդ անդամ երկիրը։
Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հիմնական սկզբունքներից մեկը հավաքական պաշտպանությունն է։
ՆԱՏՕ-ի կանոնադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Զինված հարձակումը մեկ կամ մի քանի կողմերի վրա համարվում է հարձակում ամբողջությամբ Դաշինքի վրա։ «5-րդ հոդվածը ՆԱՏՕ-ի պատմության մեջ կիրառվել է միայն մեկ անգամ՝ 2001 թվականի սեպտեմբերի 12-ին, ԱՄՆ-ի վրա իրականացված ահաբեկչության հաջորդ օրը, երբ դաշնակիցները համերաշխություն հայտնեցին Միացյալ Նահանգներին»։
Հյուսիսատլանտյան պայմանագրի ստորագրումից հետո մի քանի տարի գլխավոր քարտուղարի պաշտոն գոյություն չուներ։
ՆԱՏՕ-ի առաջին գլխավոր քարտուղար է դարձել Բրիտանացի լորդ Իսմայը, որը տվյալ պաշտոնը ստանձնել է 1952 թվականի ապրիլի 4-ին՝ ՆԱՏՕ-ի հիմնադրումից 3 տարի անց։
ՆԱՏՕ-ի ներկայիս 13-րդ գլխավոր քարտուղարը Յենս Սթոլթենբերգն է, ով այս պաշտոնը զբաղեցնում է 2014 թվականից, և Դաշինքի անդամների որոշմամբ նրա մանդատը կտևի մինչև 2022 թվականի սեպտեմբերի 30-ը։